Miejsce upadku Iła-2 w Kończycach Małych w rejonie ulicy Zagrodowej. Czy była to maszyna załogi lejt. W. W. Myłtasowa, nadal pozostaje bez jednoznacznej odpowiedzi. Fot. Grzegorz Kasztura
Wojna Powietrzna nad naszą gminą
27 maja w cieszyńskim Muzeum 4 Pułku Strzelców Podhalańskich, działającym w oparciu o regulamin zatwierdzony przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, otwarto stałą wystawę „Katastrofy oraz inne epizody lotnicze na Śląsku Cieszyńskim do 1945 roku”. Kilka z zaprezentowanych na ekspozycji historii, dotyczących końcowego okresu II wojny światowej, wiąże się bezpośrednio z gminą Zebrzydowice.
W numerze 8/2009 „WzP”, w artykule „Ślady lotniczych bitew”, przedstawiliśmy nasze pierwsze znaleziska lotnicze z terenu Kończyc Małych. Były to części silnika Mikulin AM-38F z radzieckiego samolotu szturmowego Iljuszyn Ił-2 oraz kilka elementów z niemieckiego samolotu myśliwskiego Messerschmitt Bf 109. Dzięki pochodzącym z Centralnego Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej w Podolsku koło Moskwy oryginalnym dokumentom radzieckiej 8 Armii Lotniczej, której samoloty w 1945 roku operowały nad Śląskiem Cieszyńskim, mogliśmy ustalić szczegóły nalotu radzieckiego lotnictwa szturmowego na rozjazd kolejowy w Kończycach Małych w dniu 14 lutego 1945 roku.
W pierwszej połowie lutego 1945 roku wojska 4 Frontu Ukraińskiego kontynuowały próby przełamania na Śląsku Cieszyńskim twardej obrony niemieckiej Grupy Armijnej „Heinrici”. Ataki wojsk lądowych 38 Armii i 1 Armii Gwardii wspierał z powietrza 8 Korpus Lotnictwa Szturmowego, w ramach którego działały dwie dywizje lotnictwa szturmowego (DLSz), 224 i 227, składające się wówczas z pięciu pułków (PLSz), posiadających na stanie blisko 150 samolotów szturmowych Iljuszyn Ił-2 Szturmowik.
14 lutego 1945 roku panowały wyjątkowo złe warunki atmosferyczne, pułap chmur wynosił zaledwie 200-300 m, widoczność 1,5-2 km. Mimo to lot rozpoznawczy, wykonany przez lejt. Jermakowa z 525 PLSz, dostarczył informacji, że na rozjeździe kolejowym w Kończycach Małych przeciwnik rozładowuje z transportu broń pancerną, samochody oraz inne uzbrojenie. Z zadaniem zniszczenia tego ważnego celu z lotniska polowego w Balicach pod Krakowem wystartowało 5 samolotów Ił-2 Szturmowik z 637 PLSz. Grupę prowadził lejt. Gieorgij Gieorgijewicz Jewtigin.
Z powodu fatalnej pogody samoloty szturmowe poleciały na zadanie bez eskorty myśliwskiej. Niemcy doskonale zdawali sobie sprawę, jakie znaczenie dla ich obrony ma rozładunek posiłków, dlatego obszar był patrolowany przez samoloty myśliwskie pułku JG 77, dowodzonego przez Maj. Ericha Leie (zginął 07.03.1945 r. podczas walki powietrznej nad Drogomyślem), prawdziwego eksperta od zwalczania lotnictwa szturmowego (wcześniej uznano mu zestrzelenie ponad 30 szturmowych Iljuszynów). Z powodu braku eskorty myśliwskiej lejt. Jewtigin podjął decyzję o przeprowadzeniu tylko jednego zejścia nad cel. Kiedy Iły kończyły nalot, zostały wykryte przez wroga. Na zamykającą formację parę na wysokości 400-500 m uderzyły 4 Messerschmitty. „W wyniku pierwszego ataku samolot Myłtasowa zapalił się i runął na ziemię. Załoga zginęła. Samolot spłonął. Samolot lejt. Dieriewianko został mocno uszkodzony, pilot i strzelec byli ranni” - podaje Dziennik Działań Bojowych 227 DLSz. W tym dniu tylko E. Leie zgłosił zestrzelenie samolotu wroga, szturmowego Iła, w rejonie pomiędzy Frysztatem a Bielskiem. Ofiarami sukcesu dowódcy JG 77 stali się: lejt. Wasilij Wasiliewicz Myłtasow oraz strzelec pokładowy mł. sierż. Walentin Matwiejewicz Siergiejew.
Pozostała czwórka Iłów skierowała się w drogę powrotną. Ponieważ lądowanie na lotnisku Balice uniemożliwiał niski pułap chmur, załogi dwóch Szturmowików ostatecznie przyziemiły na lotnisku Kraków-Rakowice. Jak ustalił dr Piotr Sadowski z Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Nowym Targu, dwa pozostałe samoloty wykonały wymuszone nagłym szkwałem przymusowe lądowania, które zakończyły się rozbiciem obu maszyn. Samolot załogi lejt. G. G. Jewtigin - strzelec pokładowy sierż. Czilikin uderzył w budynek mieszkalny w miejscowości Olszowice (16 km na południe od Krakowa). Na miejscu zginął pilot oraz jedna osoba cywilna (14-letnia dziewczyna); strzelec Iła został lekko ranny. Szturmowik lejt. Dieriewianko rozbił się w miejscowości Wrząsowice (11 km na południe od Krakowa). Ranny już wcześniej w wyniku ataku myśliwca strzelec pokładowy, mł. sierż. Władimir Gawriłowicz Kobylin, zmarł w szpitalu następnego dnia.
 W wyniku tej ryzykownej akcji 637 PLSz stracił aż trzy spośród pięciu wysłanych nad Kończyce Małe samolotów. Zginęło czterech radzieckich lotników oraz młoda Polka. Ewentualne straty zadane Niemcom podczas tego feralnego nalotu nie są znane. „Pamiętam nalot na transport kolejowy, który przewoził pojazdy pancerne. Pociąg stał za rozjazdem, na torze w kierunku Pruchnej. Zima była wtedy bez śniegu, było błoto. Niemieccy żołnierze uciekli z transportu i chowali się w okolicznych domach, w piwnicach. Do nas też przybiegli. Nalot chyba nie spowodował jakichś większych szkód, bo pociąg bez przeszkód odjechał” – wspomina pan Józef Matuszek, który w 1945 roku mieszkał w pobliżu rozjazdu kolejowego w Kończycach Małych.
 Czy odnalezione w Kończycach Małych, w pobliżu ulicy Zagrodowej, szczątki samolotu Ił-2 rzeczywiście pochodzą z maszyny załogi lejt. Myłtasowa?  Niestety, w tym przypadku nie możemy mówić o stuprocentowej pewności. Trzeba przyznać, że relacje dwóch świadków mówią o zestrzeleniu tego właśnie samolotu przez ostrzał z ziemi, bez udziału myśliwców. Z radzieckich dokumentów wynika także, że 19 marca 1945 roku w rejonie Kończyc Małych zaginął kolejny Ił-2, również ze składu 637 pułku. Maszyna pilotowana przez Morozowa miała być wcześniej atakowana przez niemieckie myśliwce. Istnieje również możliwość, że samolotem leciała jedna z kilku innych załóg 8 Armii Lotniczej, które zaginęły w nieznanym bliżej miejscu podczas lotu bojowego na tyłach frontu.
Grupa poszukiwawcza, skupiona wokół Muzeum 4 PSP, prowadzi również na terenie gminy Zebrzydowice poszukiwania rozbitych samolotów niemieckich. Według raportów radzieckich pilotów w tym rejonie miały zostać zestrzelone: 12.02.1945 r. – 1 Fw 190 (Zebrzydowice), 11.03.1945 r. - 1 Fw 190 (Kaczyce), 16.03.1945 r. - 1 Bf 109 (Zebrzydowice), 19.03.1945 r. - 1 Bf 109 (na południowy-wschód od Kończyc Małych), 23.03.1945 r. - Fw 190 (Zebrzydowice). Ponieważ zarówno straty lotnictwa radzieckiego, jak i straty lotnictwa niemieckiego nad Śląskiem Cieszyńskim w 1945 roku wymagają badań terenowych, zwracamy się z apelem do mieszkańców gminy Zebrzydowice o pomoc w tych poszukiwaniach. Pamiętajmy, że w większości przypadków zestrzelenie samolotu równało się śmierci załogi.

Ewentualne informacje o katastrofach samolotów w okresie II wojny światowej można przekazywać na pocztę mailową 308_migol@wp.pl lub też kontaktować się bezpośrednio z numerem 503 169 385.
Zapraszamy do odwiedzenia wystawy w Muzeum 4 PSP w Cieszynie, przy ulicy Frysztackiej 2, po uprzednim uzgodnieniu terminu pod numerem 604 833 667.

Grzegorz Kasztura
Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział w Cieszynie

źródło: WzP NR 2 (145) Maj 2011